Patlayıcı Ortam Nedir?

Patlayıcı ortam; yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımıdır. Patlayıcı ortam veya bu ortamın oluşabileceği işyerleri, işverenlerinin yükümlülükleri “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik”te belirtilmiştir. Bu Yönetmelik, 16.12.1999 tarihli ve 1999/92/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi esas alınarak hazırlanmıştır.

Patlamadan Korunma Tedbirleri

İşletmeler ve tesisler, tasarımlanan amaçlar doğrultusunda, ölçü ve değerlerde çalıştırılmalıdır. Patlamaların önlenmesi ve korunmayı sağlamak amacıyla, aşağıda belirtilen temel ilkeler ve öncelik sırasına uygun olarak teknik ve organizasyona yönelik önlemler işverenler tarafından alınmalıdır:

1. Patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi.
2. Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasının önlenmesi.
3. İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemler alınması.

Bu önlemler, gerektiğinde patlamanın yayılmasını önleyecek tedbirlerle birlikte alınmalı ve alınan bu tedbirler düzenli aralıklarla ve işyerindeki önemli değişikliklerden sonra yeniden gözden geçirilmelidir.

Risk Değerlendirmesi

İşyerinde risk değerlendirmesi yapılırken, patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirilmesinde şu hususlar dikkate alınmalıdır:

• Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,
• Statik elektrik dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
• İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,
• Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü.

Risk değerlendirmesinin sonuçlarına uygun olarak, işçilerin ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliği için tehlikeli patlayıcı ortam oluşma ihtimali olan yerlerde güvenli çalışma şartları sağlanmalı ve çalışma süresince uygun teknik yöntemlerle bu kısımlar sürekli gözetim altında tutulmalıdır.

Patlamadan Korunma Dokümanı

İşverenler, patlamadan korunma dokümanı hazırlamakla yükümlüdür. Bu dokümanda şu hususlar yer almalıdır:

1. Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği,
2. İş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,
3. Sınıflandırılmış yerler,
4. Asgari gereklerin uygulanacağı yerler,
5. Çalışma yerleri ile uyarı cihazları dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,
6. İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği”ne uygun olduğu.

Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanmalı ve işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilmelidir.

Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması

• Bölge 0: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler.
• Bölge 1: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.
• Bölge 2: Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan ya da böyle bir ihtimal olsa bile çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
• Bölge 20: Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
• Bölge 21: Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
• Bölge 22: Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.

Ekipmanların ve Koruyucu Sistemlerin Seçimi

Risk değerlendirmesine göre hazırlanan patlamadan korunma dokümanında aksi belirtilmemesi halinde, patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, ilgili yönetmeliklere göre seçilmelidir. Özellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar için belirtilen bölgelerde uygun kategorilerdeki ekipman kullanılmalıdır.

Organizasyon Önlemleri

• Çalışanların eğitimi,
• Yazılı talimatlar,
• Çalışma izin sistemi.

Patlamadan korunma dokümanının hazırlanmasından, alınması gereken önlemlerin koordinasyonundan ana işveren sorumludur. Aynı işyerinde birden fazla işveren olması durumunda, her işveren kendi kontrol alanına giren hususlardan sorumludur. İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerini yerine getirirken, işletme içinde gerekli birimleri oluşturabilir veya hizmet alabilirler.